Highlight Activities 2025: Effect of egg irradiation on development and sterility of wild-type and Wolbachia trans-infected Aedes aegypti mosquito vectors

ผลของการฉายรังสีไข่ต่อการพัฒนาและภาวะการเป็นหมันของยุงลายบ้านตามธรรมชาติและสายพันธุ์ที่ติดเชื้อแบคทีเรีย Wolbachia
บทคัดย่อ
เทคนิคการทำหมันแมลง (Sterile Insect Technique; SIT), เทคนิคการไม่เข้ากันของแมลง (Incompatible Insect Technique; IIT) หรือการประยุกต์ใช้ร่วมกันของทั้งสองเทคนิค ได้กลายเป็นทางเลือกที่มีศักยภาพในการควบคุมพาหะนำโรค เพื่อให้สามารถประยุกต์ใช้เทคนิคเหล่านี้ได้ จำเป็นต้องทำให้ยุงที่เป็นเป้าหมายเกิดภาวะเป็นหมันก่อนปล่อยสู่ธรรมชาติ ปัจจุบันการฉายรังสีเพื่อทำให้ยุงเป็นหมันมักดำเนินการในระยะดักแด้หรือระยะตัวเต็มวัย ในงานวิจัยนี้ได้ศึกษาความเป็นไปได้ของการใช้รังสีเอกซ์ (X-ray) เพื่อทำให้ยุงเป็นหมันตั้งแต่ระยะไข่ รวมถึงประเมินผลของการฉายรังสีต่อการพัฒนาและภาวะเป็นหมันของยุงลาย (Aedes aegypti) ทั้งสายพันธุ์ตามธรรมชาติและสายพันธุ์ที่ติดเชื้อแบคทีเรีย Wolbachia โดยทำการฉายรังสีไข่ของยุงทั้งสองสายพันธุ์ด้วยรังสีเอกซ์ในระดับ 1, 3, 5 และ 7 Gy และติดตามการพัฒนาของระยะตัวอ่อน สำหรับยุงลายสายพันธุ์ตามธรรมชาติ พบว่าการฉายรังสีในระดับตั้งแต่ 3 Gy ขึ้นไป ทำให้การพัฒนาของตัวอ่อนระยะที่ 1 ลดลง และเพิ่มการพัฒนาในระยะที่ 3 แต่ไม่ส่งผลต่อระยะดักแด้ ส่วนในยุงลายที่ติดเชื้อแบคทีเรีย Wolbachia พบว่าการฉายรังสีในระดับเพียง 1 Gy ก็สามารถเพิ่มการพัฒนาของตัวอ่อนระยะที่ 4 ได้ ขณะที่การฉายรังสีที่ระดับ 7 Gy ทำให้ดักแด้มีอัตราการตายสูงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.05) ในการประเมินภาวะการเป็นหมัน ได้นำยุงตัวผู้และตัวเมียที่ฟักจากไข่ที่ถูกฉายรังสีผสมพันธุ์กับยุงที่ไม่ได้รับรังสี ผลการทดลองแสดงให้เห็นว่าการฉายรังสีที่ระดับ 7 Gy ทำให้เกิดภาวะการเป็นหมันมากกว่า 90% ในทั้งตัวผู้และตัวเมียของสายพันธุ์ปกติ (p < 0.05) อย่างไรก็ตามสำหรับยุงที่ติดเชื้อ Wolbachia สามารถลดขนาดรังสีลงเหลือเพียง 5 Gy เพื่อให้เกิดภาวะการเป็นหมันในทั้งสองเพศได้เช่นกัน ผลการศึกษานี้เป็นรายงานฉบับแรกที่แสดงให้เห็นว่าการฉายรังสีเอกซ์ในขนาดต่ำตั้งแต่ระยะไข่สามารถทำให้ยุงลายสายพันธุ์ปกติและสายพันธุ์ที่ติดเชื้อWolbachia กลายเป็นหมันได้เมื่อเจริญเป็นตัวเต็มวัย การทำให้ไข่เป็นหมันจึงเป็นแนวทางที่ช่วยเพิ่มความสะดวกและประสิทธิภาพในการดำเนินการเทคนิค SIT, IIT หรือแบบผสม SIT/IIT สำหรับการควบคุมพาหะนำโรค เนื่องจากไข่ที่เป็นหมันมีความง่ายต่อการจัดการและกระจายมากกว่ายุงในระยะการพัฒนาอื่นๆ   งานวิจัยนี้เกี่ยวข้องกับSustainable Development Goals (SDG) หลัก ๆ 3 ข้อ ดังนี้ เป้าหมายข้อ 3 สร้างหลักประกันว่าคนมีชีวิตที่มีสุขภาพดีและส่งเสริมสวัสดิภาพสาหรับทุกคนในทุกวัย 3.3 ยุติการแพร่กระจายของเอดส์ วัณโรค มาลาเรีย และโรคเขตร้อนที่ถูกละเลย และต่อสู้กับโรคตับอักเสบ โรคติดต่อทางน้า และโรคติดต่ออื่นๆ ภายในปี 2573 Kittayapong, P., Ninphanomchai, S., Thayanukul, P., & Limohpasmanee, W. (2025). Effect of egg irradiation on development and sterility of wild-type and Wolbachia trans-infected Aedes aegypti mosquito vectors. PLoS ONE, 20(9), e0333297. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0333297