Highlight Activities 2025: DNA barcoding for elasmobranch diversity assessment in Thailand: Its advantages and limitations

การใช้ DNA barcoding ในการศึกษาความหลากหลายของฉลาม-กระเบนในประเทศไทย-ประโยชน์และข้อจำกัด

(DNA barcoding for elasmobranch diversity assessment in Thailand: Its advantages and limitations)

การประเมินความหลากหลายทางชีวภาพของปลาฉลามและกระเบนในประเทศไทยได้รับประโยชน์อย่างมากจากการประยุกต์ใช้เทคนิค DNA barcoding ซึ่งช่วยลดปัญหาการขาดแคลนนักอนุกรมวิธานผู้เชี่ยวชาญ ตัวอย่างดีเอ็นเอส่วนของยีน COI และ ND2 ในไมโตคอนเดรียถูกนำมาวิเคราะห์และเปรียบเทียบข้อดีและข้อจำกัดของเครื่องหมายทางพันธุกรรมทั้งสองชนิด

ในการศึกษานี้ ผลิตภัณฑ์ดีเอ็นเอจากตัวอย่างปลาฉลามและกระเบนจำนวน 153 ตัวอย่าง สามารถขยายได้สำเร็จ และพบว่ามีปลาฉลามทั้งหมด 28 ชนิด และปลากระเบน 32 ชนิด หลายชนิดสามารถระบุชนิดได้อย่างมั่นใจ เนื่องจากลักษณะทางสัณฐานวิทยาสอดคล้องกับข้อมูลจาก DNA barcodes อย่างไรก็ตาม มีข้อยกเว้นบางกรณีที่พบปัญหา เช่น การไม่มีลำดับอ้างอิงสำหรับชนิดพันธุ์ที่พบได้ยาก ทำให้ยากต่อการตรวจสอบชนิดพันธุ์ที่แน่ชัด อีกทั้งยังพบปัญหาการระบุชนิดพันธุ์ของลำดับอ้างอิงที่ไม่ถูกต้อง และการเปลี่ยนแปลงชื่อวิทยาศาสตร์ตามการปรับปรุงอนุกรมวิธาน ซึ่งทำให้การเปรียบเทียบข้อมูล DNA barcoding ซับซ้อนยิ่งขึ้น

นอกจากนี้ยังพบความไม่สอดคล้องกันระหว่างข้อมูลทางสัณฐานวิทยาและข้อมูลทางพันธุกรรม โดยความแปรผันทางพันธุกรรมภายในชนิด (intraspecific variation) จาก DNA barcodes ทั้งสองยีนโดยทั่วไปอยู่ในช่วง 0–2% แต่ค่าดังกล่าวไม่สามารถใช้แบ่งแยกชนิดพันธุ์ได้เสมอไป โดยเฉพาะในกรณีของชนิดพันธุ์ที่มีความแตกต่างทางพันธุกรรมน้อยระหว่างชนิดที่ใกล้เคียงกัน หรือชนิดที่อาจมีความหลากหลายแฝง (cryptic diversity) ที่ยังไม่ถูกค้นพบ ในกรณีเหล่านี้ ลักษณะทางสัณฐานวิทยาของตัวอย่างยังคงเป็นเกณฑ์หลักในการระบุชนิดพันธุ์

แม้จะมีข้อจำกัดเหล่านี้ แต่เทคนิค DNA barcoding ยังคงเป็นเครื่องมือที่มีคุณค่ามากในการประเมินความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเฉพาะภายใต้สถานการณ์ที่ขาดแคลนผู้เชี่ยวชาญ และยังมีประโยชน์ต่อการระบุผลิตภัณฑ์ที่ทำจากชนิดพันธุ์ที่เปราะบาง อย่างไรก็ตาม การใช้เทคนิคนี้ควรดำเนินการด้วยความระมัดระวัง และตระหนักถึงความซับซ้อนที่อาจเกิดขึ้นในการตีความผลลัพธ์

เอกสารอ้างอิง: Khudamrongsawat J, Krajangdara T, Panithanarak T, Karuwancharoen R, Klangnurak W, Promnun P, Senanan W. (2025) DNA barcoding for elasmobranch diversity assessment in Thailand: Its advantages and limitations. PLoS One 20(10): e0334640. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0334640