Highlight Activities 2024: Genetic structure of the commercial stingless bee Heterotrigona itama (Apidae: Meliponini) in Thailand

โครงสร้างทางพันธุกรรมของชันโรงชนิด Heterotrigona itama ที่เลี้ยงทางเศรษฐกิจในประเทศไทย

Stingless beekeeping (meliponiculture) is increasingly popular for pollination and honey/propolis production. However, it leads to bee colony displacement or disrupting gene flow. For Heterotrigona itama in Southeast Asia, including Thailand, large-scale propagation using limited colonies raises concerns about inbreeding, affecting both managed and wild populations. A study analyzing COI, 16S rRNA, and 28S rRNA genes from 70 H. itama colonies in Thailand found slightly lower nuclear but higher mitochondrial genetic variability, attributed to gene flow, colony transport, and nest division. Increasing colonies via nest division doesn’t negatively impact genetic variability, as it is maintained by male dispersal and human transport. However, transporting nests from distant locations should be done cautiously due to high genetic differentiation between samples from distance locations.

การเลี้ยงผึ้งชันโรง หรือที่เรียกว่า meliponiculture กำลังได้รับความนิยมมากขึ้น เพื่อใช้สำหรับการผสมเกสรและการผลิตน้ำผึ้งหรือโพรพอลิส อย่างไรก็ตาม การเลี้ยงผึ้งแบบนี้ทำให้เกิดการเคลื่อนย้ายรังผึ้งหรือการรบกวนการถ่ายทอดยีน (geneflow) ในธรรมชาติ สำหรับผึ้ง Heterotrigona itama ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย การขยายพันธุ์ในวงกว้างโดยใช้รังผึ้งจำนวนจำกัดทำให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับการผสมพันธุ์เลือดชิด ซึ่งส่งผลกระทบต่อทั้งประชากรผึ้งที่เลี้ยงและผึ้งป่า การศึกษานี้ใช้การวิเคราะห์ยีน COI, 16S rRNA และ 28S rRNA จากตัวอย่างชันโรง H. itama จาก 70 รังในประเทศไทย ผลการศึกษาพบความแปรผันทางพันธุกรรมของยีนบนนิวเคลียสที่ต่ำกว่าเล็กน้อย แต่มีความแปรผันทางพันธุกรรมของยีนบนไมโทคอนเดรียสูงกว่า ซึ่งมีสาเหตุมาจากการถ่ายทอดยีน การขนส่งรัง และการแบ่งรังโดยเกษตรกร ทั้งนี้การเพิ่มจำนวนรังโดยการแบ่งรังไม่ส่งผลเสียต่อความหลากหลายทางพันธุกรรม เนื่องจากได้รับการรักษาไว้โดยการกระจายตัวของผึ้งตัวผู้และการเคลื่อนย้ายโดยมนุษย์ อย่างไรก็ตาม ควรใช้ความระมัดระวังในการขนส่งรังจากพื้นที่ห่างไกล เนื่องจากการศึกษานี้พบความแตกต่างทางพันธุกรรมสูงระหว่างตัวอย่างจากพื้นที่ห่างไกลกัน

งานวิจัยครั้งนี้สอดคล้องกับเป้าหมายที่ 2. ยุติความหิวโหย บรรลุความมั่นคงทางอาหารและยกระดับโภชนาการ และส่งเสริมเกษตร กรรมที่ยั่งยืน และมุ่งในประเด็นเป้าหมายย่อย 2.5 คงความหลากหลายทางพันธุกรรมของเมล็ดพันธุ์พืชที่ใช้เพาะปลูก สัตว์ในไร่นาและที่เลี้ยงตามบ้านเรือน และชนิดพันธุ์ตามธรรมชาติที่เกี่ยวข้องกับพืชและสัตว์เหล่านั้น รวมถึงให้มีธนาคารเมล็ดพันธุ์และพืชที่มีการจัดการที่ดีและมีความหลากหลาย ทั้งในระดับประเทศ ระดับภูมิภาค และระดับนานาชาติ และสร้างหลักประกันว่าจะมีการเข้าถึงและแบ่งปันผลประโยชน์เกิดจากการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมและองค์ความรู้ท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องอย่างเป็นธรรมและเท่าเทียม ตามที่ตกลงกันระหว่างประเทศ ภายในปี 2573

Wongsa, K., Jeratthitikul, E., Poolprasert, P., Duangphakdee, O., Rattanawannee, A. 2024. Genetic structure of the commercial stingless bee Heterotrigona itama (Apidae: Meliponini) in Thailand. PLoS ONE. 19(12): e0312386. Doi: 10.1371/journal.pone.0312386.